فشار خون و تعریف پرفشاری خون
پرفشاری خون از شایع ترین بیماری های مزمن است که جوامع با آن دست به گریباند. بیماری پرفشاری یا ازدیاد فشار خون وابسته به سن بوده با افزایش سن احتمال بروز آن افزاش میابد در سنین 45-65 سالگی میزان بروز آن در هر دو جنس یکسان و در سنین بالای 65 سال شیوع آن در خانم ها بیشتر است. این بیماری معمولا در دهه سوم تا پنجم زندگی تشخیص داده می شود. نیاز به کنترل دارد و باید درمان شود. در بهترین شرایط بیمارستانی و در کشورهای توسعه یافته تنها در 50 درصد افراد فشار خون با مصرف دارو کنترل می شود. طبق آمار گفته شده تعداد زیادی از افراد مبتلا از بیماری خود خبر ندارند و در ایران از بیمارانی که از بیماری خود اطلاع دارند و درمان میگیرند فقط حدود 13 درصد آن ها به درمان پاسخ میدهند و فشار خونشان کنترل میشود. فشار خون با بیان فشار سیستولی (حداکثری) و دیاستولی (حداقلی) بیان می شود که فشار سیستول تحت تأثیر قدرت انقباضی قلب و فشار دیاستول تحت تأثیر مقاومت عروق قرار دارد.
فشار خون در بدن سیکل شبانه داشته و به عبارتی در صبح و شب به یک میزان نیست. در طول شب فشار خون روند نزولی داشته و در ساعات 2-3 بامداد حداقل فشار خون را داریم و بعد از آن در ساعت 10-12 صبح حداکثر میزان خود را دارد. دانستن این نکته از جهت زمان مناسب گرفتن فشار خون و تعیین وضیعت فرد با توجه به عدد نرمال در آن ساعت مشخص حائز اهمیت است. آخرین راهنمای منتشر شده مربوط به رنج نرمال فشار خون در سال 2014 توسط The Joint National Committee 7 (JNC7) می باشد. افراد بر اساس فشار خون به به چهار دسته تقسیم می شوند:
|
طبقه بندی |
فشار خون سیستولی (میلی متر جیوه) |
فشار خون دیاستولی (میلی متر جیوه) |
|
نرمال |
کمتر از 120 |
کمتر از 80 |
|
پیش فشار خونی |
120-139 |
80-89 |
|
استیج 1 پرفشاری خون |
140-159 |
90-99 |
|
استیج 2 پرفشاری خون |
≤160 |
≤100 |
فاکتورهای تخصصی متعددی در تنظیم فشار خون دخیل هستند که عبارتند از: سیستم عصبی آدرنرژیک، سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون، فاکتورهای هورمونی، اندوتلیوم و الکترولیت ها.
تشخیص بیماری فشارخون همیشه یک معزل بوده، چرا که بیمار معمولا علامتی نداشته که به پزشک مراجعه کند. گفته می شود که شایع ترین علامت فشار خون بی علامت بودن آن است و به همین علت به آن بیماری قاتل خاموش گفته می شود. برای تشخیص فشار خون از روش غیر تهاجمی موسوم به روش سمعی استفاده می شود. برای ان منظور از دستگاه فشارسنج یا sphygmomanometer استفاده می شود. نکته قابل ذکر این است که فشارسنج ها دیجیتال از دقت کافی برخوردار نیستند. فشار خون باید در حالت نشسته یا خوابیده گرفته شود. بیمار باید حداقل 5 دقیقه قبل از گرفتن فشار خون در حالت استراحت باشد. 30 دقیقه قبل از گرفتن فشار خون، چای و سیگار مصرف نشده باشد. ترجیحا از دست ها با تأکید بر دست غالب درحالت همسطح با قلب استفاده شود. در صورت داشتن فشار خون سیستولی بالاتر از 140و فشار دیاستولی بالاتر از 90 در دو نوبت به فاصله ی دو هفته تشخیص بیماری فشار خون در بیمار مطرح می شود. اما یک بار بالا بودن فشار مثلا فشار سیستولی بالاتر از 180 جهت تشخیص پرفشاری خون کفایت می کند. توصیه می شود که در افراد 18-39 سال اگر ریسک فاکتور مرتبط با فشار خون مثل چاقی، سابقه خانوادگی، سیگار کشیدن و ...، و وجود پیش فشار خون در نوبت قبلی اندازه گیری مطرح باشد لازم است فشار خون هر سال چک شود. افراد 18- 39 سال اگر دارای ریسک فاکتور برای پرفشاری خون نباشند و فشار خون آن ها در آخرین نوبت اندازه گیری نرمال باشد لازم است هر 3 سال یکبار فشار خون آن ها را اندازه گیری کنند. در صورتی که فرد بالای 40 سال سن داشته باشد.
انواع پرفشاری خون
انواع پرفشاری خون به صورت اولیه، ثانویه، white coat hypertension و masked hypertension را داریم. در پرفشاری خون اولیه عامل ایجاد کننده ثانویه مشخصی وجود ندارد در حالی که در پرفشاری خون ثانویه بیماری دیگر، عامل خارجی یا داخلی مشخص حضور دارد. در مورد white coat hypertension فشار خون بیمار در مرکز درمانی و مطب پزشک بالاست اما در خارج از این مکان فشار خون او طبیعی است. در مورد masked hypertension بیمار در منزل فشار خون بالایی دارد اما در مطب پزشک فشار خون او نرمال است.
JNC8 بیان می کند که cutoff فشار خون براساس سن فرد تعیین می شود در حالی که طبق گایدلاین های JNC7 وAmerican Heart Association (AHA) بیماری زمینه ای هم دخیل است.
ریسک فاکتورها
سوء مصرف الکل، بیماری مزمن کلیه، تنگی شریان کلیه، سندروم کوشینگ، تنگی قوس آئورت، فئوکروموسایتوما، بیماری مرتبط با غدد تیروئید و پاراتیروئید و تعدادی از داروها موجب پرفشاری خون ثانویه می شوند.
داروها و غذاهای با عارضه افزایش یا کاهش فشار خون
کورتیکواستروئیدها مثل دگزامتازون، بتامتازون و ...، انسولین، داروهای سمپاتومیمتیک شامل فنیل افرین و سودوافدرین به کار رفته در فرآورده های سرماخوردگی و ضد احتقان، متیل فنیدات (ریتالین) که در بیش فعالی و ترکیبات لاغری غیر مجاز کاربرد دارد، برخی داروهای ضد افسردگی مثل ونلافاکسین، برخی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مثل سیکلوسپورین و تاکرولیموس، اریتروپویتین که در بیماری مزمن کلیه کاربر دارد، کوکائین و متافتامین، استروژن به کار رفته در قرص های جلوگیری از بارداری خوراکی ترکیبی، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، مکمل های گیاهی حاوی جنسینگ، شیرین بیان، یوهمبین، کافئین و برخی اسانس های گیاهی می توانند موجب افزایش فشار خون شوند.
لازم به ذکر است که مصرف غذاهای مصرفی با سطح تیرامین بالا مثلا شراب قرمز یا پنیر مانده یا گیاه علف چای که مهار کننده مونو آمین اکسیداز است و جهت رفع اضطراب و استرس (در بازار دارویی ایران هاپیران و پرفوران) استفاده می شود موجب افزایش فشار خون می گردد.
گریپ فروت با مهار سیتوکروم p450متابولیسم برخی داروها مثل داروی کاهنده فشار خون نیفدیپین را کاهش می دهد و به این ترتیب می تواند باعث افزایش مقدار دارو در خون و افزایش احتمال کاهش فشار خون می گردد.
راه کارهای درمانی پرفشاری خون
راه کارهای درمانی پرفشاری خون به صورت دارویی یا غیردارویی هستند. راه کارهای غیردارویی شامل اصلاح شیوه زندگی و رژیم غذایی است. تمام افراد مبتلا به پرفشاری خون یعنی استیج 1 و 2 لازم است که در کنار دارودرمانی، این اقدامات را انجام دهند. به افراد در فاز پیش فشار خون یا white coat hypertension که نیاز به درمان دارویی ندارند این راه کارها توصیه می شود. یکی از راه کارهای اصلاح شیوه زندگی، کاهش وزن (حداقل به میزان 10 کیلوگرم) می تواند تا حدود 20 میلی متر جیوه فشار خون را کاهش دهد. کاهش وزن می تواند با ورزش کردن به صورت ورزش های هوازی و یا غیرهوازی اتفاق بیافتد. ورزش های هوازی نظیر شناکردن و دوچرخه سواری و ورزش های غیرهوازی نظیر بدن سازی و وزنه برداری هستند. 30 دقیقه ورزش کردن در روز به طور مستقل یا در ارتباط با کاهش وزن موجب کاهش فشار خون می شود. کاهش مصرف الکل به میزان 2 واحد در روز در آقایان و یک واحد در روز در خانم ها به کاهش 5 میلی میتر جیوه فشار خون در مصرف کننده های الکل کمک می کند. مصرف زاد سدیم موجب افزایش فشار خون می شود. هر نباید در طول روز بیش از 6 گرم نمک یا 4/2 گرم سدیم مصرف کند. بخش اصلی درمان پرفشاری خون مربوط به دارودرمانی است.
پرفشاری خون و گیاهان دارویی/داروهای گیاهی
با توجه به اهمیت گیاهان دارویی در کنترل و درمان بیماری ها و استقبال مردم به مصرف گیاهان دارویی، مواردی از گیاهان دارویی کاهنده فشار خون که شواهد و مستندات کافی در مطالعات بالینی انسان مبنی بر تأثیر آن ها به عنوان درمان کمکی فشار خون موجود بوده گزارش شده است. خوردن فرآورده ها حاوی پودر سیر در دوز مناسب اثرات پایین آورندگی فشار خون ناچیزی دارد که از نظر درمانی قابل توجه است لذا می توان از سیر در درمان توأمان با داروهای رایج سنتزی جهت کاهش عوارض جانبی آن ها استفاده نمود. قرص های آلیکوم شرکت نیاک، آلیوم-اس دینه، قرص گارسین گل دارو و قرص گارلت امی ویتال نمونه های فرآورده آن در بازار دارویی ایران هستند. استفاده از فرآورده های زیتون هم در پرفشاری خون مطرح شده است در بازار دارویی ایران قرص های اولیوین شرکت باریج اسانس و وازوگل شرکت گل دارو جهت این کاربرد وجود دارد. همچنین تأثیر فرآورده های سرخ ولیک در کاهش فشار خون پیشنهاد شده است در بازار دارویی ایران قرص کراتاگوس شرکت ایران داروک، قرص کراتاگل گل دارو، قطره خوراکی استراگل حاوی عصاره سرخ ولیک و سیر، قرص و قطره کاردیوتون دینه و شربت کاردیوتونیک شرکت اکسیر گل سرخ جهت این منظور وجود دارد. عصاره گیاه چای ترش که در ایران قرص های هایپورکس-بی شرکت باریج اسانس از آن موجود است در کاهش فشار خون مؤثر است. در مطالعات بالینی دیگر اثر کاهندگی فشار خون جینکو و برگ بو در انسان نشان داده شده است. به نکته باید توجه داشت که بیمار مبتلا به پرفشاری خون گیاهان دارویی و داروهای گیاهی مرتبط را باید با راهنمایی و مشاوره پزشک و داروساز مصرف کند.
منابع:
تهیه کننده: دکتر مرجان طالبی؛ داروساز و دستیار تخصصی فارماکوگنوزی، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
