بهار...
بهار جان دوباره ای ست بر زمین، این مادر رنجور، اما همچنان مهربان و سخاوتمند. بهار، این رونق بخش رویش گیاهان و نشاط انگیز حیات جانوران...
در این خوان نعمت الهی اما انسان به خودخواهی تمام سهم تمامی جانداران دیگر از طبیعت را به تاراج برده و چنان چون خلیفه ای بیرحم این غارت خانمانسوز را به تماشا نشسته است.
و گیاهان ... و گیاهان در این بین مظلومان همیشگی این ستم تاریخی انسان بر طبیعت بوده اند! نه پایی برای فرار، نه زبانی برای فریاد و نه چشمی برای اشکی...
گونه های مختلف گیاهی به بهانه های مختلف از جمله به عنوان مصرف دارویی مورد برداشت بی رویه و در خطر انقراض قرار گرفته اند. برداشتی که هستی این ذخایر ژنتیکی ارزشمند را به ورطه نابودی می کشاند!
طبیعت ایران با داشتن گونه های گیاهی ارزشمند دارویی، طی سالهای اخیر با آسیب های جدی در این حوزه مواجه شده است. آسیب هایی که از جنبه های مختلف فرهنگی و اقتصادی نیاز به بررسی و چاره اندیشی عاجل دارند.
برداشت بی رویه گیاهان دارویی، که بخشی از آن توسط گردشگران ناآگاه طبیعت صورت می گیرد و بخش دیگری توسط مردمان ساکن حاشیه طبیعت که برداشت و فروش گیاهان دارویی خودرو را مرهمی برای سختی معیشت خود میدانند، طبیعت ایران را در معرض اسفناک ترین فجایع زیست محیطی قرار داده است. چرای دام هایی که هر سال بر تعداد آنها افزوده میشود چون موریانه به جان طبیعت خسته افتاده است و از همه مهمتر اینکه از بین رفتن زیست گیاهی ، حیات حشرات و جانوران آن منطقه را هم با تهدیدی جدی مواجه کرده است.
با این حال شاید ما بتوانیم با رعایت این چند نکته مرهمی بر این زخم گذاشته و فرصتی را برای ترمیم زخمهای کهنه طبیعت ایجاد کنیم:
- در مسیر گردش در طبیعت از مسیرهای پاخور عبور کنیم و سعی کنیم گیاهان را لگدمال نکنیم.
- از روشن کردن آتش و رها کردن زباله، مخصوصاً زباله های پلاستیکی در طبیعت خودداری کنیم.
- سعی کنیم از چیدن هر گونه گیاه به اصطلاح دارویی از طبیعت خودداری کرده و از تماشای زیبایی های دلنواز آنها بهره مند شویم.
- در صورت اقدام به برداشت گیاهان پایایی مثل آویشن، چای کوهی و ... سعی کنیم این کار را به صورت محدود و با استفاده از قیچی از سرشاخه های گیاه انجام دهیم تا به ریشه گیاه آسیبی نرسد.
- از خارج کردن و برداشت ریشه، ریزوم یا پیاز گیاهان خودرو برای مصارف دارویی اکیداً خودداری کنیم.
- در صورت اقدام به برداشت و جمع آوری گیاهان دارویی خودرو، این کار را به صورت پراکنده انجام داده و به گروهی از گیاهان یک محدوده که در کنار هم روئیده اند آسیب نزنیم.
- برداشت گیاهان خودرو در مراحل رویشی و زایشی، آسیب بزرگی به زادآوری گیاه وارد می کند. به گیاهان فرصت گل و میوه دهی و پراکندگی بذرها در طبیعت دهیم.
* اما سوال اینجاست که پس چگونه میتوان با کمترین آسیب به طبیعت از خواص دارویی و درمانی گیاهان استفاده کرد؟
پاسخ این است که در وهله اول باید از گیاهان دارویی اهلی شده ای که در مزارع کشت داده میشوند استفاده کرد تا برداشت گیاهان خودرو از طبیعت به حداقل برسد. در حال حاضر گیاهان دارویی بسیاری از جمله نعنا، پونه، بابونه، سرخارگل، بادرنجبویه، آویشن باغی، به لیمو، همیشه بهار، رزماری، اسطوخدوس و آلوئه ورا در مزارع کشت داده میشوند و متخصصین کشاورزی فعال در حوزه گیاهان دارویی سعی در اهلی سازی و کشت گیاهان دارویی بیشتری دارند.
در برخی موارد که اقدامی برای کشت گیاه صورت نگرفته یا تلاشهای صورت گرفته با نتایج مطلوب همراه نبوده اقدام به برداشت و جمع آوری گیاه از طبیعت باید بسیار با احتیاط انجام گیرد. در این راستا رسالت بر دوش کارشناسان منابع طبیعی و محیط زیست است که با حفاظت جدی از گیاهان در معرض انقراض و همچنین آموزشهای لازم به مردم بومی مناطق مختلف، که برداشت و فروش گیاهان دارویی جزئی از درآمد آنان برای گذران زندگیشان را تشکیل میدهد، آسیب به طبیعت را به حداقل برسانند و حتی به افزایش جمعیت گونه های گیاهی دارویی کمک کنند.
به یاد داشته باشیم که ایرانیان از جمله مردمانی بوده اند که به طبیعت عشق ورزیده اند. در دل کویرها باغ ها آفریده اند و درختان و گیاهان را پاس داشته اند. حضور چندین درخت چند هزار ساله در جای جای این سرزمین کهن گواهی بر این مدعاست. چنان که وحشی بافقی در این بیت سروده است:
ما درخت افکن نِه ایم، آنها گروه دیگرند با وجود صد تبر یک شاخ بی بر نشکنیم
...
پاسدار محیط زیست باشیم
