تاریخچه گروه فارماکوگنوزی دانشکده داروسازی مشهد
دانشکده داروسازي مشهد ابتدا با نام دانشکده علوم دارويي و تغذيه در سال 1350 به ریاست آقای دکتر بهرام تدین متخصص بیوشیمی از آمریکا افتتاح گردید؛ آقایان دکتر غلامعلی کاظمی فرد (استاد پروازی از تهران)، دکتر صادق جاویدان نژاد دارای درجه دکترای داروسازی از امریکا، دکتر جاوید (اهل پاکستان و متخصص داروسازی از امریکا) و دکتر احمد سعادت متخصص شیمی دارویی از سوئیس از دیگر اعضا هیئت علمی فعال در آن زمان بودند.
در سال ۱۳۵۳ بعد از چندین بار تغییر در مقام ریاست دانشکده، مرحوم آقای دکتر علی زرگری، استاد بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی تهران، ریاست دانشکده علوم دارویی و تغذیه مشهد را بر عهده گرفتند و با ورود ایشان نام دانشکده علوم دارویی و تغذیه به دانشکده داروسازی تغییر پیدا کرد.
مرحوم دکتر زرگری فارغ التحصیل دکترای داروسازی از دانشگاه تهران (1328) و دارای درجه دکترای بیولوژی گیاهی از دانشگاه مون پلیه فرانسه (1339) بودند و سالها ریاست هرباریوم دانشکده داروسازی تهران را برعهده داشتند؛ گروه فارماکوگنوزی در دانشکده داروسازی مشهد با ایشان بنا نهاده شد و به نوعی میتوان گفت دانشکده داروسازی مشهد با رشته فارماکوگنوزی شروع به فعالیت کرده است.
ایشان خدمات بسیار ارزشمندی به دانشکده داروسازی مشهد و بالاخص به گروه فارماکوگنوزی دانشکده نمودند و حتی اولین پایان نامه های دانشکده نیز در حوزه فارماکوگنوزی و گیاهان دارویی به ثبت رسیده است.
تصاویری از اولین پایان نامه ثبت شده در دانشکده داروسازی مشهد به راهنمایی مرحوم دکتر زرگری
در مدت ریاست مرحوم دکتر زرگری افراد علمی بیشتری به دانشکده اضافه شدند و گروههای فارماکوگنوزی، شیمی دارویی و چند گروه دیگر شکل گرفتند. همسر مرحوم دکتر زرگری، خانم مهندس مرضیه ذاکری و همینطور مرحوم دکتر فیروز دریادل از جمله افرادی بودند که با ایشان در گروه فارماکوگنوزی همکاری میکردند. بعدها مرحوم دکتر شهرام یغمایی و سرکار خانم دکتر گیتی حریری زاده نیز به گروه فارماگنوزی اضافه شدند. اکثر کارهای انجام شده در آن زمان در گروه فارماکوگنوزی در مسیر جمع آوری، شناسایی و بررسی تاریخی و علمی خواص گیاهان و مشخصات آنها بود.
در سال ۱۳۵۴ تعدادی دستگاه آنالیز نظیر دستگاه گاز کروماتوگرافی، طیف سنج جذب اتمی (Atomic Absorption) و طیف سنج تشدید مغناطیس هسته ای (NMR) توسط مرحوم دکتر زرگری خریداری گردید و جناب آقای دکتر محمد حسن زاده خیاط، متخصص آنالیز دستگاهی از انگلستان در گروه شیمی دارویی استخدام گردیدند و با مرحوم دکتر یغمایی در زمینه های تحقیقاتی و پایان نامه های دانشجویان به همکاری پرداختند.
تا سال 1357 ریاست دانشکده و مدیریت گروه فارماکوگنوزی بر عهده مرحوم دکتر زرگری بوده و بعد از اینکه ایشان به تهران بازگشتند تا سالها مرحوم دکتر یغمایی و دکتر حریری زاده تنها اعضا هیئت علمی گروه فارماکوگنوزی بودند. مدتی بعد مرحوم دکتر یغمایی به آمریکا عزیمت کردند و در آنجا تا پایان عمر مشغول فعالیت بودند که متاسفانه در سال 1399 به رحمت ایزدی پیوستند. پس از رفتن مرحوم دکتر یغمایی، خانم دکتر حریری زاده تنها استاد گروه فارماکوگنوزی در آن زمان بودند تا اینکه افراد دیگر به گروه اضافه شدند. دکتر محمد رمضانی و دکتر جواد بهروان از اساتیدی بودند که بعد از مرحوم دکتر یغمایی به گروه فارماکوگنوزی ملحق شدند؛ البته حیطه اصلی فعالیت این اساتید حوزه بیوتکنولوژی بود و بعدها این دو گروه فارماکوگنوزی و بیوتکنولوژی از هم جدا شدند.
در سال 1380 دکتر احمد امامی، بعد از ایشان در سال 1383 دکتر مهرداد ایرانشاهی و دکتر جواد اصیلی نیز به گروه فارماکوگنوزی ملحق شدند. دکتر میلاد ایرانشاهی، دکتر ابوالفضل شاکری، دکتر مطهره بوذری و دکتر مریم اکابری از دیگر اعضا هئیت علمی گروه هستند که طی سالهای اخیر به گروه ملحق شده اند. مدیریت گروه تا سال 1399 بر عهده دکتر اصیلی بوده است، در شهریور ماه این سال مدیریت گروه را دکتر مهرداد ایرانشاهی برعهده گرفتند.
از سال 1390 این گروه آغاز به برگزاری دوره PhD نمود و دکتر میلاد ایرانشاهی و دکتر مریم ناصری اولین دانشجویان ورودی دوره PhD این گروه بودند.
گروه داروسازی سنتی نیز در سال 1390 با مدیریت دکتر امامی تاسیس گردید و طی این سالها دکتر بهجت جوادی و دکتر زهرا سبحانی به عنوان اعضا هیئت علمی به گروه داروسازی سنتی ملحق شده اند. این گروه نیز از سال 1391 آغاز به برگزاری دوره PhD نمود و خانم دکتر سبحانی اولین ورودی دوره تخصصی این گروه بودند. در دانشکده داروسازی مشهد دو گروه فارماکوگنوزی و داروسازی سنتی در کنار هم و هم راستا باهم در حال فعالیت هستند.
این دو گروه دارای یک هرباریوم نیز هستند که در آذرماه سال 1382 با حضور مرحوم دکتر زرگری به عنوان بنیانگذار دانشکده افتتاح گردید.
طبق وصیت ایشان بعدها نمونه های هرباریومی که خودشان تهیه کرده بودند بدون هیچگونه تغییری به هرباریوم دانشکده داروسازی مشهد اهدا شد و کتاب هایشان نیز به کتابخانه داروسازی سنتی منتقل گردید. فلور ایران، فلور ترکیه، فلور عراق و فلور فرانسه از جمله منابع ارزشمندی هستند که در هرباریوم دانشکده موجود میباشند و بیشتر اینها توسط مرحوم دکتر زرگری تهیه شده اند.
تصاویری از نمونه های هرباریومی که توسط خود مرحوم دکتر زرگری جمعآوری و تهیه شده و توسط ایشان به هرباریوم دانشکده داروسازی مشهد اهدا گردیده است.
در دانشکده قدیم داروسازی مشهد، گروه فارماکوگنوزی تنها یک آزمایشگاه عمومی داشت که تمامی تحقیقات در آن جا انجام میگرفت. در حال حاضر در دانشکده تازه تاسیس، این گروه از چند آزمایشگاه تحقیقاتی عمومی و تخصصی و آزمایشگاه Bioassay برخوردار میباشد.
* با تشکر از دو استاد گرانقدر و عزیز، جناب آقای دکتر سید احمد امامی از اساتید گروه فارماکوگنوزی مشهد و همچنین جناب آقای دکتر محمد حسن زاده خیاط که حتی از فرسخ ها دورتر از این سرزمین نیز لطف خود را از ما دریغ نداشتند و در تدوین این تاریخچه کمک شایانی نمودند.
تدوین کننده: دکتر شکوفه عالی نژاد دستیار گروه فارماکوگنوزی دانشکده داروسازی مشهد – اسفندماه 1399
